دکتر سید محسن خوش نیت فوق تخصص بیماری های غدد و متابولیسم به این سوال مهم جواب می دهد
اولین نکته‌ای که شما به عنوان یک فرد دیابتی باید بدانید، این است که دیابت از جمله بیماری‌هایی است که در صورت کنترل نکردن آن، عوارض ناگواری به همراه دارد و موجب بروز بیماری‌های ثانویه می‌شود. البته شما به صرف دیابتی بودن دچار این عوارض نمی‌شوید. تحقیقات نشان داده است که هرچه بهتر میزان قندخون‌تان را کنترل کنید، احتمال کمتری دارد که به عوارض و مشکلات آن گرفتار شوید. برای آگاهی از این عوارض و بیماری‌ها، گفتگوی این هفته ما را با دکتر سید محسن خوش‌نیت، فوق تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران بخوانید….
▪ چه بیماری‌هایی سلامت دیابتی‌ها را تهدید می‌کند؟
ـ ببینید؛ بیماری‌های ثانویه صرفا سلامت دیابتی‌هایی را تهدید می‌کند که بیماری‌شان به صورت مداوم تحت کنترل نیست؛ یعنی یک فرد مبتلا به دیابت که داروهایش را به موقع می‌خورد، از رژیم غذایی توصیه شده پیروی می‌کند، تحرک کافی دارد و همواره برای چکاپ‌های دوره‌ای به پزشک معالج خود مراجعه می‌کند، بسیار کمتر از سایر دیابتی‌ها دچار عوارض و بیماری‌های مرتبط با دیابت می‌شود. عوارض کلیوی از جمله مهم‌ترین این بیماری‌هاست.
▪ ممکن است این مساله را کمی بیشتر توضیح بدهید؟
ـ بله؛ کلیه‌ها به عنوان یک فیلتر و تصفیه‌کننده، خون را تصفیه کرده و آب اضافی و مواد زاید را از آن جدا و به صورت ادرار از بدن خارج می‌کنند. در افراد دیابتی، به علت تجمع قند در رگ‌های کوچک کلیه، کلیه‌ها دچار صدمه می‌شوند و این وضعیت شبیه به ایجاد یک سوراخ بزرگ در یک چای صاف کن است. در این حالت، موادی که باید به‌طور طبیعی در بدن حفظ شوند، از طریق این تصفیه صدمه دیده، از طریق ادرار از بدن خارج می‌شوند. یکی از موادی که در هنگام خرابی کلیه‌ها در ادرار ظاهر می‌شود، یک پروتئین ویژه به نام آلبومین است که در مراحل اولیه صدمه به کلیه‌ها در ادرار دیده می‌شود، بنابراین انجام آزمایش ادرار همراه با آزمایش خون می‌تواند بسیار بااهمیت باشد.
در این شرایط پزشک توصیه می‌کند که کنترل دقیق‌تری بر قندخون خود داشته باشید و یا داروهایی را تجویز می‌کند که از بدتر شدن عوارض کلیوی جلوگیری شود. البته گاهی اوقات ممکن است بر اثر عفونت ادراری، در ادرار آلبومین دیده می‌شود که می‌توان این حالت را از وضعیت قبلی تشخیص داد. از جمله بیماری‌های مهم دیگر که سلامت دیابتی‌ها را تهدید می‌کند، مشکلات قلبی عروقی است و مانند عوارض کلیوی بسیار حایز اهمیت است.
▪ یعنی دیابت کنترل نشده، احتمال حمله قلبی و فشارخون را افزایش می‌دهد؟
ـ همین‌طور است. مبتلایان به دیابت در معرض خطر ابتلا به سفت و سخت شدن دیواره رگ‌ها هستند که می‌تواند موجب سکته قلبی یا مغزی و همچنین موجب کم شدن گردش خون پاها شود. این در حالی است که افزایش وزن و سیگار کشیدن می‌توانند این خطر را بیشتر افزایش دهند، بنابراین ضرورت دارد که افراد دیابتی از استعمال دخانیات و اضافه شدن وزن جلوگیری نمایند و همواره فشارخون خود را اندازه‌گیری کنند.
▪ اهمیت کنترل فشارخون در افراد دیابتی چه قدر است؟
ـ تحقیقات نشان داده‌اند که اهمیت کنترل فشارخون بالا در افراد دیابتی به منظور پیشگیری از عوارض دیابت به اندازه اهمیت کنترل قندخون است. به همین خاطر دیابتی‌ها باید فشارخون خود را به دقت کنترل کنند. فشارخون ایده‌آل برای این افراد شامل فشار ماکزیمم کمتر از ۱۰ و مینیمم کمتر از ۸۰ میلی‌متر جیوه است. پرهیز از مصرف غذاهای چرب و پر نمک، استفاده مداوم از سبزیجات، پیاده‌روی روزانه و مراجعه به متخصص قلب و عروق هر ۶ ماه یک بار از جمله مهم‌ترین راهکارهای پیشگیرانه است.
▪ همیشه توصیه می‌شود دیابتی‌ها معاینات چشمی منظم داشته باشند. چرا؟
ـ چون دیابت از طرق مختلفی، چشم‌ها را گرفتار می‌کند و این می‌تواند از تار شدن موقتی بینایی تا مشکلات شدیدتری مثل رتینوپاتی (صدمه به لایه حساس به نور در چشم) تظاهر کند. وقتی شما تازه شروع به مصرف انسولین یا قرص‌های پایین‌آ‌ورنده قندخون می‌کنید، ممکن است متوجه شوید که دید چشم‌های شما تار شده است.
این امر به این دلیل است که عدسی چشم‌های شما وقتی که دچار دیابت می‌شوید، آب از دست داده و هنگامی که درمان را شروع می‌کنید، کم‌کم عدسی چشمتان آب را دوباره به‌دست می‌آورد. خوشبختانه این تاری دید به‌طور موقت است و بدون اینکه نیاز به درمان داشته باشد در عرض چند ماه خودبه‌خود بهبود می‌یابد. اگر این وضعیت برای شما اتفاق افتاد، قبل از اینکه برای گرفتن عینک به چشم پزشک مراجعه کنید، چند هفته منتظر شوید تا تاری دید از بین برود اما وقتی شما به مدت طولانی دچار دیابت باشید، به دلیل تجمع قند در عدسی چشمتان، مستعد ابتلا به آب مروارید (کاتاراکت) می‌شوید.
این وضعیت موجب می‌شود که عدسی چشم شما کدر شود و از عبور راحت نور از آن و ورود به چشم جلوگیری کند. خوشبختانه می‌توان آب مروارید را با یک عمل ساده و عوض کردن عدسی چشم با یک عدسی پلاستیکی درمان کرد. مشکل شایع دیگر در بیماران دیابتی این است که رگ‌های خونی کوچک که به شبکیه خون‌رسانی می‌کنند بر اثر دیابت دچار مشکل می‌شوند. این امر احتمالاً به علت تجمع قند در دیواره رگ‌های خونی ایجاد می‌شود که آنها را ضعیف می‌کند. گاهی اوقات نیز شاهد پاره شدن مویرگ‌های چشم و ایجاد خون‌ریزی‌های کوچکی هستیم. به همین علت توصیه می‌شود که در صورت بروز کوچک‌ترین مشکل چشمی و همچنین فصلی یک بار به یک چشم پزشک مراجعه کنید تا وضعیت سلامت چشم‌ها بررسی شود.
▪ در مورد پیشگیری از زخم پای دیابتی چه طور؟ دیابتی‌ها چگونه باید از آن جلوگیری کنند؟
ـ دیابت می‌تواند روی جریان خون و اعصاب پا تاثیر بگذارد، به طوری که جریان خون پا را مختل می‌کند و به اعصاب پا صدمه می‌زند. این تغییرات پا را مستعد عوارض جدی از جمله زخم پا می‌کند. در معاینات معمول توسط پزشک معالج، جریان خون و حس پاهای افراد بررسی می‌شود. در بیماران با دیابت نوع یک، معاینه پاها پس از ۵ سال از شروع بیماری شروع می‌شود و در نوع ۲ سالیانه از زمان شروع بیماری انجام می‌شود. زخم قبلی یا تازه در انگشتان، سرد بودن، نازک شدن پوست، کبود رنگ شدن پوست، ترک‌‌های پوستی پاها و… از جمله مواردی است که در چکاپ‌های دوره‌ای مورد بررسی قرار می‌گیرد. در عین حال، بررسی هر روزه پاها از سوی خود بیمار، استفاده از جوراب و کفش مناسب در تمام طول روز و خشک‌کردن پاها بعد از حمام و استفاده از لوسیون روی پاها نه بین انگشتان مهم‌ترین راه پیشگیری توسط خود بیمار است.
▪ و جز این بیماری‌ها، چه عوارض دیگری در کمین بیماران دیابتی است؟
ـ عفونت لثه و پوسیدگی و لق شدن دندان‌ها و همچنین بروز بیماری‌های پوستی از دیگر عوارض دیابت است و مراجعه به دندانپزشک هر ۶ ماه یک‌بار و مراجعه به یک متخصص پوست در صورت بروز کوچک‌ترین مشکل پوستی بهترین پیشنهاد است.
▪ چگونه می‌توانیم متوجه شویم که قندخون‌مان کنترل است و دچار عوارض دیابت نمی‌شویم؟
ـ اولین راه، اندازه‌گیری مرتب قندخون توسط دستگاه‌های استاندارد تست قندخون (گلوکومتر) در منزل است اما در کنار این روش، بهترین راه، آزمایش تست قندخون زیر نظر پزشک و حداقل فصلی یک بار است. معاینات دوره‌ای نیز هرگز نباید فراموش شود.