آشنایی کامل با بیماری سلیاک
شاید نام بیماری سلیاک (Celiac Disease) به گوش ما آشنا نباشد اما با گذشت زمان و تغییر رژیم غذایی ما انسان ها، امروزه افراد زیادی به این بیماری مبتلا هستند. در بیشتر مواقع بیماری سلیاک علائمی را از خود بروز می دهد و باید حتما به آن ها توجه شود چرا که در غیر اینصورت روده‌ها به مشکل بر می‌خورند که عوارض گوارشی و عصبی زیادی را در پی خواهد داشت.
تعریف بیماری سلیاک
بیماری سلیاک را می‌توان یک مشکل خود ایمنی دانست. بیماری که بر اثر آن در بدن حساسیت به گلوتن ایجاد می‌شود. گلوتن در مواد غذایی مثل جو، گندم و چاودار دیده می‌شود. بدین ترتیب هر زمان که فرد بیمار گلوتن دریافت کند، سیستم ایمنی بدن دست به کار می‌شود و به سلول‌های روده حمله می‌کند. در نتیجه به سطح جذبی روده آسیب وارد می‌شود و بدن دیگر نمی‌تواند مواد مغذی مثل ویتامین‌ها، پروتئین، کربوهیدرات‌ها و چربی را جذب کند.
در این بین افرادی هم هستند که ممکن است به دلایلی دیگری بیشتر در معرض بیمای سلیاک باشند. مثلا مبتلایان به بیماری‌های خود ایمنی همچون، روماتیسم مفصلی و دیابت نوع اول باید بیشتر مراقب باشند. همچنین سابقه‌ی اختلالات ژنتیکی مثل سندروم ترنز و سندروم داون نیز احتمال ابتلا به این بیماری را در خانواده افزایش می‌دهد. البته گاهی نیز دیده می‌شود که بعد از زایمان، جراحی، ابتلا به عفونت و گذراندن دوره‌های پر استرس، این بیماری خود را نشان می‌دهد.
علائم بیماری سلیاک
این بیماری تقریبا وراثتی است و سنین مختلفی را درگیر می‌کند. بنابراین ممکن است نشانه های سلیاک در هر گروه به شکل متفاوتی بروز کند. معمولا این موارد در کودکان عبارتند از:
- علائم گوارشی
- اسهال و استفراغ
- تهوع
- ورم شکم
- مدفوع بد بو و کدر
- ناتوانی در جذب مواد مغذی
- کم خونی
- عدم رشد کافی در نوزاد
- ضعیف شدن مینای دندان
- کاهش وزن
- کوتاه شدن قد
- بی قراری
- علائم عصبی
- بیش فعالی
- اختلال در تمرکز
- ناتوانی در یادگیری
- تشنج
علائمی که در بزرگسالان وجود دارند، شامل موارد زیر می‌شوند:
- علائم گوارشی
- نفخ و باد روده
- کاهش وزن
- اسهال و دردهای شکمی
- خستگی زیاد
- یبوست
- حالت تهوع و استفراغ
- بی حس شدن دست و پا
- ایجاد مشکلات تعادلی
- ایجاد اختلالات شناختی
- پوکی استخوان یا کاهش تراکم استخوانی
- نرمی استخوان
- کم خونی
- خارش پوست
- دردهای مفصلی
- سر درد
- خارش و تاول‌های پوستی
- زخم‌های دهانی
راه تشخیص بیماری سلیاک
نمونه برداری از روده و انجام آزمایش خون دو راه معمول برای تشخیص این بیماری هستند. معمولا ابتدا از طریق آزمایش سرولوژی و ژنتیک بررسی‌ها صورت می گیرند. اگر آنتی بادی‌های خاصی در خون بالا باشند، یعنی احتمالا بیماری سلیاک وجود دارد. بعد از مثبت شدن جواب برای اطمینان بیشتر باید نمونه‌برداری روده نیز انجام شود.
در این تست، پزشک باید میزان آسیب‌های وارد شده به روده کوچک شما را بررسی کند. گاهی نیاز می‌شود که نمونه‌برداری چندین بار صورت بگیرد، یک بار با وجود گلوتن در رژیم غذایی، بار دیگر در زمان حذف آن و نهایتا دوباره بعد از زمانی که گلوتن دوباره مصرف می‌شود.
عوارض بیماری سلیاک
- سقط جنین و نازایی
- کم خونی شدید
- کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی
- ابتلا به پوکی استخوان زودرس
- مشکلات عصبی همچون زوال عقل، میگرن، صرع
- سرطان لنفوم روده و سرطان روده کوچک
- عدم تحمل لاکتوز
- ریزش مو
راه های درمان بیماری سلیاک
این بیماری نیز مانند بسیاری از بیماری‌های دیگر درمان قطعی ندارد و به فرد مبتلا توصیه می‌شود که فقط رژیم غذایی بدون گلوتن را پیش بگیرد. گلوتن در مواد غذایی زیادی وجود دارد و پزشک شما را از خوردن این مواد منع می‌کند. مهم ترین غذاهایی که باید از وعده‌های روزانه بیماران حذف شوند، شامل موارد زیر هستند:
- مالت جو و چاودار
- آرد سمولینا
- نگهدارنده‌ها و مواد افزودنی
- برخی از داروها
- بعضی از ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی
در ضمن، این روزها غذاهای مختلفی به شکل بسته‌بندی و فرآوری شده به فروش می‌رسند و احتمالا نمی دانیم که حاوی گلوتن هستند یا نه! بنابراین بهترین راه این است که قبل از مصرف حتما اطلاعات روی بسته را به دقت بخوانید یا در صورت نیاز با پزشک خود مشورت کنید. چرا که ممکن است شرکت‌های تولیدکننده این اطلاعات را دقیق و با جزییات روی محصول درج نکنند.
این موضوع زمانی اهمیت بیشتری پیدا می کند که گاهی در برخی افراد علائم بیماری دیده نمی‌شود و در صورت عدم رعایت رژیم غذایی بیماری سلیاک، آسیب‌های جدی به سلول‌های روده‌ای وارد می‌شوند. پس به طور کلی دارویی تجویز نمی‌شود، ولی در صورت کم خونی و کاهش وزن شدید، پزشکان برخی از مکمل‌های غذایی مثل آهن، فولات، روی و ویتامین دی را تجویز می‌کنند.
همچنین اگر آسیب روده کوچک شدید باشد و التهاب دیده شود، باید از استروئیدها جهت بهبود التهاب و کاهش نشانه‌های بیماری استفاده کرد. در طول فرآیند درمان، بیماران مبتلا به سلیاک باید به طور مداوم توسط پزشک معالج خود معاینه شوند تا مشخص شود که بدنشان چگونه به حذف گلوتن پاسخ داده است. بهبود این بیماری به فرد هم بستگی دارد، گاهی برای سنین پایین‌تر زمان کمتری طول می‌کشد و درمان بزرگسالان شاید چندین سال زمان ببرد.
تفاوت بین حساسیت به گلوتن و سلیاک
حال شاید برایتان این سوال پیش آمده باشد که همه افرادی که به گلوتن حساس هستند نیز جزو مبتلایان به بیماری سلیاک قرار می‌گیرند؟ پاسخ منفی است، در واقع برخی انسان‌ها فقط حساسیت خفیفی از خود نشان می‌دهند و نباید دچار اشتباه شوند. در صورت وجود هرگونه علائم باید به پزشک مراجعه کنید تا با انجام آزمایش مشکل شما به طور دقیق‌تری مشخص شود.
از آنجایی که نشانه‌های هر دو تقریبا شبیه به هم است، حتی پس از منفی بودن تست باید برای رفع حساسیت نیز از رژیم بیماری سلیاک پیروی کنید تا علائم بر طرف شوند. عدم توجه به این حساسیت اشتباه است و شاید در آینده باعث ابتلای شدید به این بیماری شود.